Гендердик теңсиздик - бул ачык адилетсиздик

«Биздин убакта гендердик теңсиздиктин болушу — бул чоң адилетсиздик жана адам укуктары жаатындагы эң чоң көйгөй. Мен буга чейин да айткам жана дагы айтам: гендердик теңчилик – бул бийликтин маселеси. Эркектер аялдарды башкаруу үчүн бийликти кыянаттык менен колдонушат. Миңдеген жылдар бою алар өздөрүнүн дараметин ишке ашырууга тоскоол болуп келишкен», — деди башкы катчы. Ал кошумчалагандай, көп учурда аялдардын ийгилиги унчукпайт.
Биздин доордо гендердик теңсиздиктин болушу – бул чоң адилетсиздик жана адам укуктарынын эң чоң көйгөйү
Аялдардын жетишкендиктери кылымдар бою унчукпай келет
«Жакында эле мен климат илиминин негиздөөчүлөрүнүн бири аял, негиздөөчү эне экенин билген эмесмин. 1856-жылы америкалык илимпоз жана укук коргоочу Юнис Фут атмосферада көмүр кычкыл газынын топтолушу Жердин температурасына таасир этиши мүмкүн деген бүтүмгө келген», — деди БУУнун башчысы. Мурда аялдардын жетишкендиктеринин ушул жана башка мисалдары, деп билдирди Генеральный секретарь, унчукпай, этибарга алынбай келген.

Буга байланыштуу Гутерриш Кэтрин Жонсонду жана анын Аполлондун Айга конуу учурунда НАСАда иштеген аял кесиптештерин эскерди. Бул үч африкалык америкалык аял «Жашыруун фигуралар» тасмасынын каармандары болуп калышты. Башкы катчы 1970-жылдары безгекке каршы салттуу кытай медицинасына кайрылган кытайлык аял Ту Юйоуну эстеди. Анын ачылыштары дүйнө жүзү боюнча миллиондогон адамдардын өмүрүн сактап калды жана акыры Нобель комитети тарабынан таанылып, ага 2015-жылы физиология же медицина боюнча сыйлык ыйгарылды.
Гендердик теңсиздик — бул терең тамыр жайган патриархалдык мамилелердин жана мизогиниянын кесепети
Гутеррештин айтымында, аялдардын дараметин жана турмуштун бардык чөйрөлөрүндө терең тамыр жайган патриархалдык мамиленин жана мизогиниянын кесепети болгон гендердик теңсиздикти жоюу үчүн мүмкүнчүлүктөрүн таанууга мезгил жетти. Башкы катчы гендердик негизде өлтүрүүлөргө каршы чыгып, бирдей шарттар жана айлык акы үчүн күрөшкөн аялдарды колдоого үндөдү. Алар саясатта дискриминацияга каршы чыгып, теңдик үчүн кыймылдарды түзүшөт.

Фото ЮНИСЕФ/J Mawa
Бангладештеги аялдар гендердик теңчилик үчүн кампания

Башкы катчы алардын айрымдарын БУУга кабыл алды. Алардын арасында либериялык Лейма Гбоуи, тынчтык жолу менен өзгөртүү үчүн активист жана Грета Тунбергдин жолун жолдоп, климаттын өзгөрүшүнө каршы активист болгон кыздар бар.

Бирок, Антонио Гутерриштин айтымында, көптөгөн өлкөлөрдө бул күндөрү аялдар толук эркиндикке ээ эмес жана бейкалыс пикирден жана бейкалыс көз караштан жапа чегишет. Бийликте аялдар аз, алар сүйлөшүү үстөлүндө көрүнбөйт, азыркы учурдун курч маселелерин чечүүгө катышпайт.
Сурамжылоого катышкандардын 28% эркектин аялын урганга укугу бар деп эсептейт
Аялдардын эл аралык күнүн утурлай Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасынын баяндамасы жарыяланып, анда дүйнө жүзү боюнча дээрлик он эркек менен аялдын тогузу аялдарга бир жактуу көз карашта экени айтылат.

ПРООН биринчи жолу гендердик социалдык нормалардын индексин түздү. Ушул максатта, дүйнө калкынын 80 пайыздан ашыгын түзгөн 75 өлкөдө чогултулган маалыматтар талдоого алынган. Изилдөөдө аялдар туш болгон “көзгө көрүнбөгөн тоскоолдуктар” аныкталган. Жаңы изилдөөнүн авторлору бул маалыматтар аялдардын карьерасынын өсүшүнө тоскоол болгон көзгө көрүнбөгөн тосмо деп аталган «айнек шыптан» өтүүгө жардам берет деп эсептешет.

Отчеттогу маалыматтарга караганда, респонденттердин дээрлик жарымы эркектерди ийгиликтүү саясатчы деп эсептесе, 40 пайыздан ашыгы эркектер ишканаларды башкарууда мыкты деп эсептешет. Анын үстүнө 28 пайызы эркектин аялын сабаганга укугу бар деп эсептейт. Ошол эле учурда, акыркы жылдары көптөгөн өлкөлөрдө эркектер менен аялдардын тең укуктуулугунун зарылдыгына шектенүү күч алууда.
«Биз буга чыдай албайбыз. Биз буга чейинки жетишкендиктерди жоготпоо үчүн бардыгын кылышыбыз керек”, — деди БУУнун башчысы. Ал кошумчалагандай, аялдардын укуктары жана гендердик теңчилик үчүн күрөштүн башында эркектер болушу керек.
БУУнун тарыхында биринчи жолу гендердик паритет БУУнун жогорку кызмат адамдарынын ортосунда жетишилди
Антониу Гутерриш БУУда бардык деңгээлдеги гендердик паритетти камсыз кылуу аракеттери тууралуу айтып берди. Үстүбүздөгү жылдын 1-январында Уюмдун тарыхында биринчи жолу жогорку кызмат адамдарынын арасында гендердик паритетке жетишилди: бүгүнкү күндө алардын арасында 90 аял жана 90 эркек бар. Булар генеральный секретардын орун басарлары жана жардамчылары.

«Мен эң жогорку деңгээлде теңдикке мөөнөтүнөн эки жыл мурда жеткенибизге кубанычтамын», — деди БУУнун башчысы. Ал жакынкы жылдарда БУУ тутумунда жана бардык деңгээлде гендердик теңчилик болоорун убада кылып, аялдардын катышуусусуз 2030-жылга чейин Туруктуу Өнүгүү Күн тартиби да, климаттын өзгөрүүсү да мүмкүн эмес экенин кошумчалады. «Ошондуктан мен өзүмдү сыймыктануу менен феминист деп атайм. Мына ушундан улам мен жеке өзүмдүн ролун жогорулатууга умтулам